Урок одиннадцатый. / Унберенче дәрес.

Как выражаем принадлежность?

Тартымны ничек белдерәбез?

Прочитайте

Бу- минем дәфтәрем (урыным, энем, апам). -Это моя тетрадь (мое место, мой младший брат, моя старшая сестра).

Бу- синең дәфтәрең (урының, энең, апаң). -Это твоя тетрадь (твое место, твой младший брат, твоя старшая сестра).

Бу- аның дәфтәре (урыны, энесе, апасы).- Это его (ее) тетрадь (его (ее) место, его (ее) младший брат, его (ее) старшая сестра)

Бу- безнең дәфтәребез (урыныбыз, энебез, апабыз).- Это наша тетрадь (наше место, наш младший брат, наша старшая сестра).

Бу- сезнең дәфтәрегез (урыныгыз, энегез, апагыз). -Это ваша тетрадь (ваше место, ваш младший брат, ваша старшая сестра).

Бу- аларның дәфтәрләре (урыннары, энеләре, апалары).- Это их тетради (их места, их младшие братья, их старшие сестры).

Истә калдырыгыз! Запомните!

Аффиксы принадлежности существительного

В русском языке принадлежность выражается притяжательными местоимениями (мой, ваш и т.д.) или существительным в родительном падеже (платье мамы). В татарском языке принадлежность выражается аффиксами принадлежности. Эти аффиксы изменяются по лицам и числам, добавляются как к главному слову, так и к подчиненному:

моя книга- минем китабым

книга сестры– апамның китабы

Прочитайте и переведите, обратите внимание на объяснение выбора аффиксов

Бу кемнең дәфтәре?- Бу- минем дәфтәрем. (в 1 л. ед.ч. добавляем аффиксы -ым/-ем, -м. Слово дәфтәр заканчивается на согласную, поэтому выбираем между аффиксами -ым/-ем (в соответствии с законом сингармонизма) → дәфтәрем)

Бу сезнең урыныгызмы?- Юк, бу- Ләйсәннең урыны. (в 3 л. ед.ч. добавляем аффиксы -ы/-е или -сы/-се. Слово урын заканчивается на согласную, поэтому добавляем аффиксы -ы/-е ( в соответствии с законом сингармонизма) → урыны)

Бу кемнең энесе?- Бу- Кәримнең энесе.(в 3л. ед.ч. добавляем аффиксы -ы/-е или -сы/-се. Слово эне заканчивается на гласную, поэтому добавляем аффиксы -сы/-се ( в соответствии с законом сингармонизма) → энесе)

Аның исеме ничек?- Аның исеме – Әхәт. (в 3 л. ед.ч. добавляем аффиксы -ы/-е или -сы/-се. Слово исем заканчивается на согласную, поэтому добавляем аффиксы -ы/-е ( в соответствии с законом сингармонизма) → исеме)

Бу кемнең апасы? – Бу- Җәмиләнең апасы. (в 3 л. ед. ч. мы добавляем -ы/-е или -сы/-се. Слово апа заканчивается на гласную, поэтому мы добавляем  аффикс -сы (в соответствии с законом сингармонизма) → апасы)

Аның исеме ничек?- Аның исеме- Камилә.

Исемегез ничек?- Исемем– Лилия. (в 1 л. ед.ч. добавляем аффиксы -ым/-ем, -м. Слово исем заканчивается на гласную, поэтому выбираем между аффиксами -ым/-ем (в соответствии с законом сингармонизма) → исемем)

Фамилиягез ничек?- Фамилиям- Мансурова.

Туган көнегез кайчан?- Туган көнем- 5нче мартта.

Телефон номерыгыз ничек?- Номерым: 8 927 283 45 60. (во 2 л. мн. ч. добавляем -ыгыз/-егез или -гыз/-гез. Слово номер заканчивается на согласную, поэтому мы добавляем  аффикс -ыгыз (в соответствии с законом сингармонизма) → номерыгыз)

Хәлләрегез ничек?- Рәхмәт,ал да гөл.

Добавьте аффиксы принадлежности

Минем дәфтәр…., аның апа…., безнең эш…, сезнең фамилия…, аның исем…,аларның дәфтәр…, синең эне…., безнең авыл…, сезнең шәһәр…, аларның кафе…., минем машина…., синең укытучы….

Проверьте себя

дәфтәрем, апасы, эшебез, фамилиягез, исеме, дәфтәрләре, энең, авылыбыз, шәһәрегез, кафелары, машинам, укытучың.

Игътибар итегез! Обратите внимание!

Запомните!

Китап → катабым, сүзлек → сүзлегем, сәгать → сәгатем, песи→ песием, су → суым, әни → әнием (әнисе), абый→абыем (абыйсы), өй→ өем (өе),сорау→ соравым, утрау→ утравым, тау→ тавым, дус→ дустым.

Добавьте аффиксы принадлежности

1 л. ед. ч. (минем)
а) Апа, бакча, алма, чана, тәлинкә, бүлмә, сөлге.

2 л.ед..ч (синең)
б) Кул, иптәш, өстәл, кыз, йорт, сеңел.

3 л.ед.ч.(аның)
в) Күлмәк, калак, бүрек, ишек, курчак, чәчәк, кунак.

1 л. мн.ч. (безнең)
г) Туп, мәктәп, китап, җавап.

2 л. мн. ч. (сезнең)
д) Малай, сарай, попугай, өй, абый, чәй.

3 л. мн. ч.(аларның)
е) Әби, әти, әни, песи, ипи, бәби.

Проверьте себя

а) апам, бакчам, алмам, чанам, тәлинкәм, бүлмәм,сөлгем

б) кулың, иптәшең ,өстәлең, кызың, йортың, сеңелең

в) күлмәге, калагы, бүреге, ишеге, курчагы, чәчәге, кунагы

г) тубыбыз, мәктәбебез, китабыбыз, җавабыбыз

д) малайларыгыз, сарайларыгыз, попугайларыгыз, өйләрегез, абыйларагыз, чәйләрегез

е) әбиләре, әтиләре, әниләре, песиләре, ипиләре, бәбиләре

Истә калдырыгыз! Запомните!

-ның/ -нең– аффиксы притяжательного падежа существительного

кого? чего? чей? (кемнең? нәрсәнең?). При усвоении данного падежа следует опираться на понятие принадлежности – принадлежащий кому? чему? чей?

Китапның – принадлежащий книге

Китапның битләре – страницы книги (страницы, принадлежащие книге)

Кемнең? Чей?- Алсуның, Әмирнең. Алсуның китабы- книга Алсу (книга, принадлежащая Алсу)

Нәрсәнең? Чего?- Китапның, дәфтәрнең.

«Подчиненное» слово должно обязательно использоваться в категории принадлежности 3-го лица, т.е. с аффиксами «-ы/-е или -сы/-се» (уже разбирали выше):

Маратның дәфтәре (тетрадь Марата), китапның бите (страница книги), әнинең күлмәге (платье мамы)

Прочитайте и повторите

Бу кемнең китабы?- Бу- Әнисәнең китабы.

Бу кемнең дәфтәре?- Бу- Әминәнең дәфтәре.

Бу Илдарның энесеме? – Юк, бу- Әнвәрнең энесе.

Бу кемнең сеңлесе? – Бу- Салаватның сеңлесе.

Дания апаның журналлары сездәме?- Әйе, бездә.

Бу китапның авторы кем?- Аның авторы- профессор И. Гыйләҗев.

Ответьте на вопросы

Бу кемнең телефоны? Бу сезнең журналыгызмы? Бу синең компьютерыңмы? Урының яхшымы? Гафу итегез, бу кызның исеме һәм фамилиясе ничек? Апагыз кайда эшли? Энең кайда укый? Туган кәнегез кайчан?

Переведите

Книга Алсу, сестра Марата, тетрадь Салавата, 15 страница книги, экран телефона, книга учителя, дом мамы, фамилия Дины.

Проверьте себя

Алсуның китабы, Маратның апасы, Салаватның дәфтәре, китапның 15нче бите, телефонның экраны, укытучының китабы, әнинең өе, Динаның фамилиясе.

Скажите правильно

Бу- Гөлиянең әни… Аның әни… мәктәпт… эшли. Ул- укытучы. Ә бу- Гөлиянең әти… Ул университет… эшли. Аның әти…- физик. Алар… гаилә… Казан…яши. Гөлия мәктәп… укый.

Проверьте себя

Бу- Гөлиянең әнисе. Аның әнисе мәктәптә эшли. Ул- укытучы. Ә бу- Гөлиянең әтисе. Ул университетта эшли. Аның әтисе – физик. Аларның гаиләсе Казанда яши. Гөлия мәктәптә  укый.

Дополните предложения

Галиянең…. Саматның…. Бу кемнең…? Бу Әнәснең…? Гафу итегез, бу Гүзәлнең…? Минемчә, бу Фәниснең….. Бу … песиеме? Азатның эте….? Бу китапның авторлары-….

Рәхмәт!