Урок восьмой / Сигезенче дәрес

Как говорим о месте проживания?

Яшәү урыны турында ничек әйтәбез?

  Прочитайте.

Алсу, сез кайда яшисез? Мин Казанда яшим. Ә сез, Лилия, кайсы шәһәрдә яшисез? Ә мин Мәскәүдә яшим. Тәнзилә, син шәһәрдә яшисеңме? Юк. Мин авылда яшим.

Алсу, где вы живете? Я живу в Казани. А вы, Лилия, в каком городе живете? А я живу в Москве. Танзиля, ты живешь в городе? Нет, я живу в деревне.

Истә калдырыгыз! Запомните!

-да/-дә, -та/-тә – аффиксы место-временного падежа. Кайда? Где?- Татарстанда, Мәскүдә, Ташкентта, Әлмәттә. Авылда, шәһәрдә, паркта, дәрестә, эштә. Кемдә? У кого?– Миндә, синдә, аңарда, бездә, сездә, аларда, Гөлназда, Маратта. Кайчан? Когда?– Августта, октябрьдә, гыйнварда.

Прочитайте предложения. Мин Россиядә, Мәскәүдә яшим. Син Самарада яшисеңме? Самат Ташкентта яши, ә Азат Әлмәттә яши. Без Татарстанда, Казанда яшибез. Сез Төмәндә яшисезме? Алар Ульяновскида яшиләр.   Найдите правильный ответ.

1. Айгөл Самара…яши

а) – да б) – тә в) – та 2) Мансур Мәскәү… яши. а) – дә б) – тә в) – та 3) Фәнис Калининград… яши. а) – да б) – та в) – тә 4) Илһам Вильюс…. яши. а) – тә б) – дә в) – та   Проверьте себя. 1) а, 2) а, 3) б,4) а. Скажите правильно. Мин Татарстан….яшим. Син Төмән…яшисең. Ул авыл…яши. Без Ташкент…яшибез. Сез Казан…яшисез. Алар шәһәр…яшиләр.

Истә калдырыгыз! Запомните!

-а/-ә, -ый/-и – аффиксы глаголов настоящего времени.

  Настоящее время образуется добавлением к корню или основе аффиксов -а/-ə, -ый/-и по следующей формуле:   а) основа глагола, оканчивающаяся на согласную + –а/-ә + личные аффиксы: бар → бара +м (аффикс первого лица единственного числа) = барам – иду   б) основа глагола, оканчивающаяся на гласную + –ый/-и + личные аффиксы: сана→саный+сыз (аффикс третьего лица множественного числа) = саныйсыз- считаете Во втором случае видно, что аффикс времени вытесняет гласную основы: сана – саный; эшлә – эшли. Ул нишли? Что он делает? Ул бара, килә, эшли, тыңлый.- Он/а идет, приходит, работает, слушает.   На данном этапе правило образования настоящего времени может показаться вам очень сложным. На одном из следующих занятий мы научимся находить основу глагола. А пока просто запоминайте новые глаголы, некоторые из них мы будем подробно рассматривать, все примеры рекомендую заучивать.

Рассмотрим образование настоящего времени на примере слова яшәргә-жить. NB! Основа глагола яшәргә – яшә. Основа глагола оканчивается на гласную, из этого следует, что нужно прибавить аффикс -и (по закону сингармонизма). Мы не должны забывать о том, что аффикс времени вытесняет гласную основы глагола (в слове яшә- это буква ә), поэтому все личные аффиксы мы уже прибавляем к слову яш.

  Скажите правильно.  

1. Алсу авылда яш…. а) -а, б) -и, в) – ый г) –
2. Алар Төмәндә яш….а) -иләр, б) -и, в) – исез г) -ләр
3. Сез кайда яш…? а) -ибез, б) -им, в) – без г) -исез
4. Мин шәһәрдә яш….а) -и, б) -им, в) – ибез г) -ләр
5. Син Казанда яш….а) -ә, б) -и, в) – исең г) -иләр
6. Без Канадада яш…а) -ибез, б) -иләр, в) – исең г) -ләр

  Проверьте себя.

1. б, 2) а, 3) г, 4) б, 5) в, 6) а

  Ответьте на вопросы. Син кайда яшисең? Гафу итегез, сез кайсы илдә, кайсы шәһәрдә яшисез? Бу кызлар кайда яшиләр? Бу апа кайда яши? Бу абый кайда яши? Сәкинә ханым кайда яши? Габдулла әфәнде кайсы шәһәрә яши? Әби авылда яшиме?   Скажите правильно и ответьте на вопросы. Бу кыз кайсы шәһәрдә (яшәргә)? Сез Волгоградта  (яшәргә)? Алар кайсы республикада  (яшәргә)? Син Чабаксарда  (яшәргә)? Бу ханым кайда  (яшәргә)? Бу малай кайсы авылда  (яшәргә)? Бу әфәнде Казанда  (яшәргә)? Бу кешеләр кайда  (яшәргә)?   Рәхмәт! Спасибо!